Boks je borilački sport u kom se dva protivnika iste težinske kategorije bore koristeći šake na kojima se nalaze zaštitne rukavice.
Istorija boksa
Ako uzmemo u obzir borbe šakama koje su prethodile modernom boksu, možemo reći da je boks jedna od najstarijih sportskih veština. Sudeći prema motivima pronađenim na antiknim sumerskim rezbarijama u drvetu, borbe šakama postojale su još u trećem milenijumu pre nove ere. Među ostacima staroegipatske kulture iz drugog milenijuma pr.n.e. takođe se nalaze prikazi borbi šakama pred gledaocima. U oba slučaja radilo se o borbama golim (nezaštićenim) šakama.
Početkom XX. veka, na arheološkim lokalitetima u blizini Bagdada pronađena je kamena ploča koja potiče iz Mesopotamije i na kojoj su prikazana dva borca koja se spremaju za takmičarski meč. Veruje se da je ova ploča stara oko 7 000 godina.
Ipak, najstariji podaci o borbama u kojima su se koristile rukavice datiraju iz Minojske kulture (ostrvo Kreta 1500. - 900. pr.n.e.) te sa Sardinije (statue boksera nastale negde između 2000. i 1000.god. pr.n.e.).
Boks je bio vrlo cenjen i u antičkoj Grčkoj. Homerova Ilijada (napisana oko 657 pr.n.e.) prva donosi detaljan opis jednog bokserskog meča.
688 god. pr.n.e. boks je uvršćen na listu disciplina klasičnih Olimpijskih igara pod nazivom Pygme ili Pygmachia.
U antičkom Rimu postojale su dve vrste boksa. Obe su poreklo imale u etrušćanskom boksu i bile su popularne i praktikovane tokom cele istorije rimske imperije. Jedna vrsta bila je atletska dok je druga bila gladijatorska. Učesnici ovakvih borbi bili su uglavnom robovi i kriminalci koji su pobedom u borbama pokušavali sebi obezbediti slobodu ali neretko su u borbama učestvovali i slobodni ljudi, žene pa čak i aristokrate. S vremenom je boks postao do te mere popularan sport da su u borbama počeli učestvovati i carevi.
Pravila u boksu
U ranim danima boksa nisu postojala nikakva konkretna pravila. Generalno govoreći, bokserski mečevi bili su prilično haotični. Učesnici borbi nisu bili podeljeni u težinske kategorije, nije postojalo tačno određeno vreme trajanja rundi a nisu postojali ni sudije. Tek će se sredinom XVIII. veka postepeno početi uvoditi pravila koja su za cilj prvenstveno imala sprečavanje smrtnih ishoda u ringu. Nakon toga, lista pravila nekoliko puta je doživela izmene.
Generalna pravila po kojima se i dan danas rukovodi boks nastala su 1876. godine i zovu se "The Marquess of Queensberry" pravila.
Bokserski meč se u pravilu sastoji od 12 (nekada je bilo 15) trominutnih rundi. Nakon svake runde postoji pauza od otprilike 1 minute. Za to vreme učesnici meča uglavnom se nalaze u suprotnim uglovima bokserskog ringa i imaju pravo na lekarsku pomoć i konsultacije s trenerom.
Svaku borbu prati sudija koji se sve vreme meča nalazi unutar ringa za borbu i procenjuje ispravnost udaraca, sposobnost igrača da nastavi borbu, sigurnost tokom borbe, ukazuje na neprimerene udarce itd. Sudija je takođe jedini koji, u slučaju da jedan od takmičara ostane oboren na tlu, broji sekunde i, ukoliko se unutar očekivanog vremena takmičar ne vrati u borbu, proglašava kraj meča.
U bokserskom meču pobedu je moguće odneti na tri načina:
-nokautom ("knock-out", KO); kada jedan od igrača usled udarca padne na tlo i ne može se vratiti u igru.
U trenutku nokdauna ili obaranja ("knock-down") , protivnički igrač mora odmah prestati s nanošenjem udaraca.Tada sudija broji sekunde koje je oboreni bokser proveo na tlu i, ukoliko se u roku od 10 sekundi ne podigne s tla, prekida borbu i pobednikom proglašava protivničkog igrača.
-tehničkim nokautom ("technical knockout", TKO); kada prema odluci lekara, takmičarevog tima ili sudije, igra mora biti prekinuta jer je takmičar zadobio suviše povreda i nije u stanju nastaviti meč. Pobedu tada odnosi protivnički igrač.
(U nekim sistemima suđenja u boksu postoji tzv. "pravilo tri nokdauna" prema kom se, u slučaju tri uzastopna nokdauna unutar iste runde proglašava tehnički nokaut.)
-na poene; kada oba igrača završe sve runde. Sudije u tom slučaju sabiranjem poena sakupljenih tokom igre određuju pobednika meča.
Uopšteno, nedopušteni zahvati tokom bokserskog meča su udaranje "ispod pasa", držanje, povlačenje, guranje, ujedanje, pljuvanje i rvanje. Takmičarske šorc podignut je visoko kako bi se označilo područje ispod kog su udarci zabranjeni i izbeglo povređivanje genitalnih organa. Takmičarima je takođe zabranjeno udarati protivnika bilo kojim delom ruke sem šake na kojoj se nalazi rukavica. Udarci u područje bubrega, stražnje strane glave i leđa nisu dopušteni.
Tokom nanošenja udarca takmičar ne sme držati protivnika niti povlačiti njegov sportski šorc.
Klinč je defenzivni pokret u kom jedan od takmičara omata ruke oko tela protivnika kako bi stvorio pauzu u borbi. Kada sudija prekine klinč, svaki od boksera mora uzmaknuti jedan puni korak unazad pre nego što ponovo krene u borbu.U nekim slučajevima, sudija može odrediti da se borba nastavi iz klinča.
Kršenje pravila sudija može označiti kao "faul". Faulovi se kažnjavaju : opomenama, smanjivanjem broja poena, diskvalifikacijom učesnika meča ili proglašavanjem automatske pobede protivničkog igrača već prema težini faula i u zaisnosti od toga je li faul bio nameran ili nenameran.
U slučajevima kada jedan od takmičara oseti vrtoglavicu ili iz bilo kog drugog razloga ne može odmah nastaviti meč, sudija mu može odobriti 5 min pauze. Ukoliko takmičar ni nakon ove pauze nije sposoban nastaviti meč, proglašava se tehnički nokaut.
Cilj borbe je zadati što više udaraca protivniku a pritome ih primiti što manje. Zbog toga ova veština ima vrlo razvijen sistem osnovnih pokreta koje svaki učenik boksa mora savladati pre izlaska u ring.
Najčešću udarci u boksu su; direkt, poludirekt, kroše i aperkat.
Sem napadačih pokreta u boksu postoji i čitav niz defenzivnih tehnika kao što su gard, uzmicanje, klinč itd.
Profesionalni i amaterski sport
Danas se kao olimpijska disciplina prihvata amaterska, nekomercijalna verzija ovog sporta.
Boksom se mogu baviti i muškarci i žene a vrsta boksa (amaterski ili profesionalni) određuje niz specifičnosti koje variraju od dužine trajanja meča, preko načina ocenjivanja pa do neophodne i dopuštene sportske opreme.
Profesionalne bokserske organizacije danas su: W.B.A., W.B.C., I.B.F., W.B.O., W.P.B.F. i I.B.O.
Bokserska oprema i dimenzije ringa
Oprema u amaterskom/olimpijskom i profesionalnom boksu se razlikuje. Obavezni sastavni deo bokserske opreme uvek su gaćice (kod žena i majice), bandaže za zglobove, štitnici za genitalije kod muškaraca i za grudi kod žena, gumeni štitnici za zube, rukavice i bokserske patike s jako mekim đonom. Težinu i karakteristike rukavica propisuje bokserska federacija.
Rukavice u amaterskom boksu označene su belom trakom s prednje strane i vrednuju se samo udarci zadati tim delom rukavice.
U amaterskom boksu obavezno je i korišćenje zaštitne, meke kacige i majice tj. dresa za muškarce.